Het orgel van de Hervormde Kerk te Nieuwkoop

Orgels en organisten van de Hervormde Kerk te Nieuwkoop vanaf 1874
De geschiedenis van het orgel in de Hervormde Kerk te Nieuwkoop gaat terug tot circa 1740. Het instrument werd in eerste aanleg waarschijnlijk gebouwd door Peter Weidtman junior. Vaak wordt de naam ook geschreven met dubbel n, dus als Weidtmann. Omdat Peter Weidtman veel in Nederland werkte, liet hij zelf die tweede n vaak weg. Maar dit geldt uiteraard niet voor zijn vader en grootvader.
Waat het orgel oorspronkelijk heeft gestaan, is niet bekend. Vermoedelijk in de omgeving van Ratingen. Andere Weidtmann-orgels staan immers ook in die regio (o.a. Krefeld, Hoerstgen, Dillingen).
Het heeft vermoedelijk in een vrij grote dorps- of stadskerk gestaan. Mogelijk heeft men het rond 1810 te koop aangeboden, omdat men het fraaie orgel te klein vond en de voorkeur had voor een groter instrument. Hoe dan ook, het werd in 1813 geplaatst in de Hervormde Kerk te Heino. In 1874 werd het overgeplaatst naar Nieuwkoop door Hermanus Knipscheer III, de zoon van Hermanus Knipscheer II, die onder meer ook een orgel bouwde voor de Hervormde Kerk te Nieuwveen.
In 1907 werd het orgel gemoderniseerd door Martinus Vermeulen, organist van de Petruskerk te Woerden. Hij zorgde voor een nieuwe kas, verplaatste de klaviatuur naar de zijkant, breidde de manuaalomvang uit van C-c3 tot C-f3 en plaatste een Subbas 16′ [op een pneumatische lade achter het front].
In 1962 plaatste de firma De Koff een Mixtuur 3-4 sterk. Bij de laatste restauratie in 1986 door de firma Flentrop werd een Trompet 8 toegevoegd. In 2016 werd het hoogste koor van de Mixtuur buiten gebruik gesteld, zodat het een Mixtuur 2-3 sterk is geworden. Door deze aanpassing klinkt de mixtuur minder scherp en mengt hij beter met het totale klankbeeld. Daardoor is het register beter inzetbaar tijdens concert en eredienst.

Dispositie

Manuaal C-f3:	Pedaal C-d:
Holpyp 8′ – 1750 Prestant 8′ discant – 1907 Prestant 4′ – 1907 Fluit 4′ – 1750 Nasard 3′ – 1750 Octaaf 2′ – 1907 Mixtuur 2-3 sterk – 1962 Trompet 8′ – 1986	Subbas 16′ – 1907 Tremulant Pedaalkoppel

Het orgel staat een ¼-toon boven a = 440 Herz. Het orgel heeft 9 registers. Hiervan zijn de registers Holpyp 8′, Fluit 4′ en Nasard 3′ van Weidtman. De Prestanten 8′ en 4′ en de Octaaf 2′ zijn van later datum. Mogelijk zijn ze geplaatst door Knipscheer, maar aangenomen wordt door Martinus Vermeulen.

Het aantal orgelpijpen

De registers Holpyp 8′, Prestant 4′, Fluit 4′, Nasard 3′, Octaaf 2′ en Trompet 8′ omvatten elk 54 pijpen. Dit zijn bij elkaar 6 x 54 = 324 pijpen.
De Prestant 8′ (discant) bestaat uit 30 pijpen, de Subbas 16′ bevat 27 pijpen.
De Mixtuur is momenteel 2 sterk in de baskant en 3 sterk vanaf f, daardoor bevat dit register dus (2 x 54 =) 108) + 37 = 145 klinkende pijpen. 
In totaal zijn er 324 + 30 + 27 + 145 = 526 klinkende pijpen (en 54 pijpen van de Mixtuur die buiten gebruik zijn gesteld).

Organisten in het verleden

Johannes Jacobus Poot (1921-1987) [Jan] uit Maarssen was organist van de Hervormde Kerk te Nieuwkoop van 1964 tot zijn overlijden in 1987. Hij was in totaal 48 jaar organist.
Wil Karens-Visser was organiste van 1965 tot 2013. In 2005 vierde ze haar 40-jarig jubileum als organiste. Gedurende vele jaren was ze ook organiste van de Hervormde Gemeenten te Nieuwveen en Zevenhoven.
Bas Verboom (*1975) was organist van ca. 1997 tot 2002. Hij studeerde aan het Rotterdams Conservatorium. Thans is hij organist van de Hervormde Kerk te Haastrecht.
Joost Broere was assistent-organist sinds van ca. 1998 tot ca. 2015.
Hugo van Blaaderen (1950-2017) was assistent-organist vanaf 2004.
Marten Nap was organist vanaf ca. 2001 tot 2019.

Huidige organisten

Henny Visscher-Roersen (*1960) is organiste vanaf 1988. Ze studeerde aan het Stedelijk Conservatorium te Zwolle bij Jaap Dragt. Ze was achtereenvolgens organiste te Wapenveld, Epe, Biggekerke, Vlissingen, Warmond en Den Haag.
Ad van Pelt (*1960) is organist vanaf 2001. Hij studeerde orgel en kerkmuziek bij Kees van Houten en Jan Welmers aan het Utrechts Conservatorium en behaalde zijn diploma’s in 1986. Daarnaast is hij organist van de Petruskerk en Maranathakerk te Woerden en de Oude Kerk te Huizen.
Sjaak Warnaar (*1975) is organist vanaf 2002. Hij volgde in de afgelopen jaren de opleiding Kerkmusicus van de PKN en behaalde zijn diploma in 2014. Hij is bovendien organist te Bodegraven en Boskoop.
Jan-Willem Hueting (*1982) is organist vanaf 2002. Hij volgde onder meer orgellessen bij Ad van Pelt.
Arie van Blaaderen (*1947) is organist vanaf 2004. Hij volgde vele jaren orgel- en kerkmuzieklessen bij Ad van Pelt.

Orgelbouwersgeslacht Weidtmann (soms geschreven als Weidtman)

Eerste generatie – Peter Weidtmann der Ältere (1647-1715) woonde en werkte in Ratingen (ca. 50 km ten oosten van Venlo). Hij was Evangelisch-Reformiert. Enkele orgels die hij bouwde:
1675 – Rellinghausen bij Essen, Lambertuskirche. Dit orgel is helaas niet bewaard gebleven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de kerk (in 1944) geheel verwoest.
1680 – Orsoy, Ev. Kirchengemeinde. Later werd dit orgel uitgebreid met onder meer een Rugwerk. Gelukkig bleven de kas van het Hoofdwerk met daarin nog 5 registers van Weidtmann bewaard.
1683 – Krefeld, Konventskirche. Krefeld is een stadsdeel van Hüls. Daarom spreekt men ook van Krefeld-Hüls. Dit orgel is in 2015 gerestaureerd voor een bedrag van 800.000 euro. Het is weer een voortreffelijke staat gebracht.
1688 – Langenberg, Ev. Kirgengemeinde. Weidtmann bouwde het orgel voor 425 Reichsthaler. Omstreeks 1745 moest het orgel vernieuwd worden. Rond 1835 werd het vervangen door een ander orgel.
ca. 1690 – Hoorn, Noorderkerk – afkomstig uit een klooster te Tegelen. Hiervan is helaas alleen de kas bewaard gebleven. Er is er wel een fraai binnenwerk van een andere orgelbouwer aanwezig.
ca. 1700 – Köln, Domkirche, Marienchor. Alleen de kas is bewaard gebleven. Daarnaast een windlade en enig pijpwerk van Daniel Roetzel uit 1874. Verder is alles van Seifert Orgelbau uit 1963. 
1705 – Wühlfrath, Evangelische Kirche
1710 – Köln-Thenhoven, St. Johann Baptist. Alleen de kas is bewaard gebleven. Het orgel werd meermalen verbouwd. Thans staat er een orgel uit 1991 van de fa. Marcussen in de historische kas.
1713 – Wermelskirchen, Stadtkirche. Het orgel is later uitgebreid verbouwd, maar gelukkig is het historische front bewaard gebleven.

Tweede generatie – Thomas Weidtmann (1675-1745), zoon van Peter Weidtmann der Ältere. Ook hij was Evangelisch-Reformiert. Behalve “Orgelbauer” was hij ook “Ratsherr”.
Hij werkte mee in het bedrijf en continueerde het bedrijf na het overlijden van zijn vader, in 1715. Hij trouwde in 1697 met Maria Christina Witten. Ze kregen 3 zoons en 4 dochters, waarvan Peter jr. en Johann Wilhelm actief werden als orgelbouwer. Thomas Weidtmann werkte regelmatig voor Nederlandse opdrachtgevers. Hij beheerste op den duur zelfs de Nederlandse taal. In het boek “Het huisorgel in Nederland” van A.J. Gierveld lezen we, dat er van hem een brief in de Nederlandse taal is bewaard gebleven, waarin hij stelt dat zijn zoon Peter profijtelijke contracten heeft afgesloten te Arnhem, Middelburg en Vlissingen. In Zeeland betrof dit vermoedelijk opdrachten van particulieren. Het is niet bekend, op welke wijze de orgelbouwers Weidtmann in Zeeland terecht zijn gekomen. Mogelijk door relaties in de piëtistische kring.
Hij bouwde onder meer de volgende orgels:
1718 – Amsterdam, Remonstrantse kerk
1719 – Zoutelande, waarschijnlijk oorspronkelijk voor een kloosterkerk in Limburg of de omgeving van Ratingen. Dit orgel staat thans (2016) te koop bij Consultare
1722 – Dinslaken, Evangelische Stadtkirche
1731 – Hoerstgen, Evangelische Kirche. Dit orgel is thans in zeer goede staat. Goed gerestaureerd. Het is het best bewaarde Thomas Weidtman-orgel in Duitsland.
1735 – Ratingen, Reformierte Kirche
1739 – Neukirchen, Dorfkirche
1742 – ‘s-Heerenberg, Hervormde Kerk. Het oude front is thans verwerkt in een groter front.
1743 – Maastricht, Waalse kerk, waarbij gebruik werd gemaakt van de kas van het vorige orgel ui 1643. Dit orgel ziet er daardoor aanmerkelijk anders uit, dan de andere Weidtman-orgels

Derde generatie – Peter Weidtmann der Jüngere (3 augustus 1698 tot 11 augustus 1753), zoon van Thomas Weidtmann, zette vervolgens het bedrijf voort. Ook hij was Evangelisch-Reformiert.
We nemen aan, dat hij de orgelbouwer is van het orgel in Nieuwkoop. Hij schreef zijn naam regelmatig met één n, dus als Weitman. Peter was overigens niet uitsluitend als orgelbouwer werkzaam, hij bouwde ook een clavichord (1724), dat bewaard is gebleven.
Zijn broer Johann Wilhelm (1705-1760) werkte ook mee in het bedrijf en gaf er leiding aan na het overlijden van Peter in 1753, tot zijn eigen overlijden in 1760.
Orgels van Peter en Johann Wilhelm:
1744 – Nieuwdorp, Gereformeerde Gemeente
ca.1745 – Koudekerke, oorspronkelijk voor Maastricht, Jezuïtenkirche
ca.1745 – Nieuwkoop, waarschijnlijk gebouwd voor een kerk in de omgeving van Ratingen.
ca.1745 – Meliskerke, Hervormde Odulphuskerk
1749 – Kettwig, Evangelische Kirche. Het front is bewaard gebleven, maar het orgel is later sterk uitgebreid.

Meer informatie is te vinden in het boek van Jakob Germes: Die Ratinger Orgelbauerfamilie Weidtmann (1675 – 1760). – Mit einem Beitrag zur Geschichte des rheinischen Clavierbaues im 18. Jahrhundert “Das Clavichord von Peter Weidtmann d. J. 1724” von Walter Thoene. 1. Auflage. Düsseldorf. A. Henn Verlag (=Beiträge zur Geschichte Ratingens – 4. Band), 1966.



Het orgel in de Evangelische Kirche te Hoerstgen (1731)


Het orgel in de Ev.-Kirchengemeinde te Wühlfrath (1705)